Hillegardiskerk

Eerst een noodkerk
De ‘nood’ was hoog, voordat de opdracht kon worden gegeven tot het ontwerp en de bouw van een nieuwe kerk werd eind jaren ’80 van de 19^e eeuw besloten een houten hulp- of noodkerk te plaatsen. Daarvoor werd grond gehuurd aan de Bergweg. De noodkerk stond op ongeveer waar nu het gebouw van Humanitas staat, ook in het toenmalige Hillegersberg en in het huidige Oude Noorden. Voorwaarde voor de bouw van de noodkerk was wel dat de nieuwe kerk uiterlijk in 1892 gereed moest zijn. De noodkerk kwam snel tot stand dankzij architect E.J. (Evert) Margry en aannemer J.H. van der Pluym. De noodkerk werd op 30 maart 1890 in gebruik genomen. De rooms-katholieken hoefden niet meer helemaal naar Bergschenhoek om de mis te vieren. Dat wil zeggen, er mocht volgens de kerkelijke wetten niet worden gedoopt in een hulpkerk. Voor de doop moesten de gelovigen toch naar Bergschenhoek.
Aanvankelijk bood de noodkerk plaats aan 160 mensen. De noodkerk bleek te klein. Binnen enkele maanden werd deze vergroot tot 312 plaatsen.

De nieuwe kerk
Op 17 september 1890 deed voor het eerst een aantal kinderen hun eerste Heilige Communie in de noodkerk. Ook werd die dag voor het eerst het Hildegardisfeest gevierd. Een grote dag voor de lokale rooms-katholieke gemeenschap. Maar zeker ook een grote omdat na afloop van de mis de eerste paal werd geslagen voor de nieuwe kerk. Dit overigens nog voordat de officiële bouwvergunning voor de kerk en de pastorie was aangevraagd. Dat deed ‘bouwpastoor’ kapelaan C.A. Hammer op 11 mei 1891. Burgemeester en wethouders van Hillegersberg verleenden de bouwvergunning binnen twee weken: op 23 mei 1891.

Architect Evert Margry had een ontwerp gemaakt voor een eenvoudige, maar ruime parochiekerk met pastorie. Margry had toen overigens al zo’n veertig kerken op zijn naam staan. De kerk kon niet gelijk in zijn geheel worden gebouwd: deze zou te groot zijn en het budget was te hoog. De kerk bestond uit het priesterkoor, een travee van het schip en de beide transepten. Met de bouw van de kerk werd er rekening mee gehouden dat de kerk later vergroot zou kunnen worden. Halverwege de bouw overleed Evert Margry op 49-jarige leeftijd na een kort ziekbed op 8 augustus 1891. Zijn taken bij de bouw van de kerk werden overgenomen door zijn broer A.A.J. (Albert) Margry en door J.M. (Jos) Snickers.

Op 8 september 1892 werd de nieuwe kerk ingezegend door de deken van Rotterdam, N.F. Taverne. Ook wijdde hij de Angelusklok, die door een parochiaan was geschonken. De nog niet afgebouwde nieuwe kerk, die werd  gewijd aan Hildegard van Bingen, werd op zondag 18 september 1892 in gebruik genomen. Hildegardis van Bingen (1098-1179) was een Duitse geleerde en componiste en was beschermheilige van Hillegersberg. 

De afbouw van de kerk
Het gebied rond de kerk werd verder volgebouwd. De gemeente Hillegersberg kon de bouwopgave zo ver buiten de kern van het dorp niet aan. De gemeente besloot het gebied af te staan aan de stad Rotterdam Op 1 januari 1904 ging het gebied ten zuiden van de huidige Ceintuurbaan, 457 hectare grond met zijn toen 3.957 inwoners, van Hillegersberg naar Rotterdam. Rotterdam ontwikkelde het gebied verder. Het gebied werd zo vol dat de kerk echt afgebouwd moest worden om het aantal gelovigen te kunnen bevatten. Dat geschiedde onder leiding van architect Albert Margry en aannemer J.H. van der Pluym. Burgemeester en Wethouders van Rotterdam besloten op 22 juli 1904 de naam van de straat waaraan de kerk lag te hernoemen van Hillegardestraat in Hillegardisstraat. Op 9 oktober 1905 werd de ‘definitieve’ St. Hildegardiskerk gewijd door Mgr. A.J. Callier, bisschop van Haarlem.

Naschrift
O.a. is gebruik gemaakt van het Jubileumboek Hildegardiskerk 1892-2022 van Sjaan en Ria Scholten.

In het midden van de 17e eeuw wordt de kerkpatroon van Hillegersberg geïnterpreteerd als St. Hillegardis van Bingen. Zij was abdis van het klooster Rupertsberg bij Bingen en voerde een uitgebreide correspondentie met de machtigen van haar tijd. Hildegard is nooit formeel gecanoniseerd, maar werd in de 15e eeuw opgenomen in het Romeinse martyrologium. Haar cultus gaat tenminste terug tot de 13e eeuw. Het is wel zeker dat Hildegardis tijdens haar leven in contact heeft gestaan met de bisschop van Utrecht en anderen in dat bisdom, maar het middeleeuwse Hillegersberg heeft geen enkel spoor van een Hildegardisverering overgeleverd. Er zijn ook geen opgelegde bedevaarten bekend. Hoewel in 1243 Hildegardis' heiligverklaringsproces begon, is ze niet officieel gecanoniseerd.

Onder protestanten wordt sinds de 17e eeuw aan de naamsvorm Hillegonda de voorkeur gegeven boven Hildegardis. De oude dorpskerk staat bekend als de Hillegondakerk. Reeds sedert de late 15e eeuw wordt ook het dorp zelf wel Hillegondsberg genoemd. Het is niet bekend of deze voorkeur sinds de reformatie een impliciete polemiek tegen de verering van St. Hildegardis in zich draagt. Overigens wordt in recente folders van de N.H. Kerk over het kerkgebouw het vermeende patrocinium van St. Hildegardis als vaststaand aangenomen.

In 1890 werd de RK-parochie Hillegersberg opgericht. Het was de eerste nieuwe kerk op het grondgebied van Hillegersberg (overigens was de kerk sinds de grensaanpassing in 1904 in de gemeente Rotterdam komen te liggen). Het vermeende Hildegardis-patrocinium was intussen zo vast in het collectief geheugen gehecht dat bouwpastoor C.A. Hammer het in maart 1890 geopende hulpkerkje met instemming van de bisschop van Haarlem aan St. Hildegardis toewijdde. Op de eerste feestdag van de kerkpatrones (17 september 1890) werd de cultus officieel gestart met een preek van prof. J.A. de Rijk, waarin op de veronderstelde continuïteit met de middeleeuwen werd gewezen. Ook leverde hij het 'Jubellied tot de H. Hildegarde'.