Vanaf augustus 1941: scholen, kerken, cultuur en recreatie

Scholen
Verschillende schoolgebouwen waren gedurende oorlog in gebruik genomen door de Duitse bezetter. Veel leerlingen 'verhuisden' in die tijd meer dan eens en kregen les in verschillende gebouwen. "Omdat de Duitsers de 'echte kleuterschool' hadden bezet mochten we in Plaswijck naar de kleuterschool. We kregen les in een grote volière. De vogels zaten in hokken."
Natuurlijk kreeg de bevrijding grote aandacht op school. Ook op de Christelijke zondagsschool. Zo werden op 13 mei 1945 in de zondagsschool 'Samuel' liederen gezonden "ter gelegenheid van de herdenking van den vrede, ons door God geschonken".

De Emmaschool aan de Hilleniussingel was ook aantrekkelijk voor goede leerlingen uit de omgeving. Als je was 'voorbestemd was om door te leren' kwam je, bijvoorbeeld vanuit Bergschenhoek, er terecht voor de hogere klassen: rond 1950 bij meneer Prins in de vierde, meneer Zaanen in de vijfde en meneer Zoutewelle in de zesde klas.Er was een afzonderlijk klasje waarbij je na schooltijd werd klaargestoomd voor een toelatingsexamen voor de HBS en het gymnasium.

De oude school in de (Bergse) Dorpsstraat van 1885 was een lagere school en werd later een ulo. De school werd in 1957 na een brand afgebroken. De openbare Bergse Dorpsschool werd later de openbare lagere school Eduard van Beinum aan de Bizetlaan in het Molenlaankwartier. In 1953 werd een etage op de Emmaschool gezet ten behoeve van de ULO.

In 1956 startte het 'Hillegersbergs Lyceum' met twee klassen als dependance van het Libanonlyceum in de wederopbouwwijk 110-Morgen in Hillegersberg. Het aantal leerlingen groeide snel, waarna de school zich vestigde in een noodgebouw aan de Olijflaan 6 in Schiebroek. De school bleef daar tot 1960, werd zelfstandig en verhuisde onder de naam Calandlyceum naar nieuwbouw aan de Argonautenweg 55 in de wijk 110-Morgen. Op 9 maart 1959 sloeg wethouder van onderwijs en volksontwikkeling, A.J. van der Vlerk, de eerste paal voor dit gebouw. De architecten Kuiper, Gouwetor & De Ranitz ontwierpen wat werd beschreven als 'het vlaggenschip van de Rotterdamse scholen, het mooiste schoolgebouw van Nederland, een kostbaar gemeenschapsbezit'. Door gefaseerde bouw van paviljoens was het niet nodig een noodschool te bouwen om het ruimtegebrek op te vangen. Het eerste paviljoen kon al zeven maanden na het slaan van de eerste paal in gebruik worden genomen. Het ontwerp bestond uit vier paviljoens, een hoofdgebouw en een gymnastiekgebouw, verbonden door overdekte gangen en rondom een gedeeltelijk gesloten binnenhof. Dankzij de toepassing van de 'licht-en-lucht'-principes in de paviljoenopzet is het gebouw een schoolvoorbeeld van wederopbouwarchitectuur. In 1962 werd het pand van het Calandlyceum officieel geopend, met kunstwerken van onder anderen Louis van Roode, waaronder een markant betonreliëf en een glas-in-betonwerk. In de jaren '70 groeide het Caland uit tot een van de grootste scholen van Rotterdam, maar in de jaren '90 nam het aantal leerlingen sterk af. In 2003 ging de school succesvol verder als Wolfert van Borselen Dalton. In 2017 besloot de gemeente Rotterdam, ondanks groot verzet van onder meer Heemschut, het Cuypers Genootschap en VSW, het pand aan de Argonautenweg te slopen vanwege de hoge renovatiekosten. Op het terrein werden twee nieuwe gebouwen gerealiseerd: het nieuwe Wolfert Dalton en de VMBO-afdeling van Mytylschool De Brug. Het werk van Van Roode uit het oude Caland bleef behouden.

Op 1 september 1958 opende de Christelijke H.B.S. Rotterdam-Noord haar deuren voor de 88 leerlingen die zich hadden aangemeld. De school vond onderdak in de Brandaris, het verenigings- en kerkgebouw van de Gereformeerde kerk in Rotterdam-Schiebroek: vier lokalen voor de eerste klas en één lokaal voor de tweede klas. De school groeide snel, in 1962 400 leerlingen. Nieuwe ruimte werd gevonden in de Gereformeerde Kerk aan de Meidoornsingel, en kort daarna ook in de Goede Herderkerk. De school verbreedde zich van H.B.S naar Lyceum: ook een gynmasiumafdeling. De naam veranderde van, eerst Christelijk Lyceum Noord, naar later C.S.G. Melanchthon. In het kader van de Mammoetwet fuseerde de school met de Oranje-Nassau-mavo aan de Anthony Duyklaan. Begin september 1965 wordt het nieuwe pand aan de Van Bijnkershoekweg in gebruik genomen. Architect was: Lockhorst-Koldewijn-Van Eyk. In 1972 kwam achter het hoofdgebouw het noodgebouw 'Het Klooster'. Dit bleef staan tot aan de fusie van de Groen van Prinsterer- mavo aan de Molenvijver in 1983.

In Schiebroek waren al enkele vooroorlogse scholen, maar met de ontwikkeling van Schiebroek Zuid en van enkele nieuwe wijken in Schiebroek Noord zijn nieuwe scholen gebouwd. In 1962 is de Petraschool voor Christelijk lager onderwijs aan de Teldersweg 80 (ontwerp: J.R.A. Koops, hoofdarchitect gemeentewerken, in samenwerking met E. Groosman) gebouwd. In Schiebroek kwam ook nieuwbouw voor het Christelijk Lyceum Melanchthon aan de Van Bijnkershoekweg 95, waarvoor de eerste paal werd geslagen op 7 oktober 1963. Architecten waren: Lockhorst Koldewijn Van Eijk. Bij de ingang is een reliëf van Henk de Vos. Een bijzondere Schiebroekse was Heleen Mackenbach. Zij was onderwijzeres op de rooms-katholieke Gerardus Majellaschool in Rotterdam-Schiebroek. De school was eerst alleen voor jongetjes, later werd het de gefuseerde Fatimaschool voor jongens en meisjes. ‘Juffrouw Leny’ stond te boek als streng maar uiterst vriendelijk. Heleen Marckenbach overleed in 2023 in Schiebroek op 110-jarige leeftijd, zij was de oudste inwoner van Nederland.

In Schiebroek was ook een 'echt' studentenleven. De Hogeschool voor Economische Studies (HES) was er gevestigd. In 1970 zat de hogeschool in houten noodlokalen aan de Zilverschoonstraat. Nieuwe studenten werden voor de ontgroening in de Brandaris ontvangen, vandaaruit ging het met de trein naar een ontgroeningslokatie.  

Ook in het Molenlaankwartier, dat voor een groot deel na de oorlog is gerealiseerd, zijn veel nieuwe scholen gebouwd. Het betreft openbare scholen en scholen van protestantschristelijke, gereformeerde en rooms-katholieke signatuur. Veel basisscholen, maar ook middelbaar onderwijs: VMBO, MAVO, HAVO en VWO. 

Een bijzondere school is de in 1990/1991 gebouwde 'The international school of Rotterdam' aan de Verhulstlaan 21. In de school werd vanaf 1995 lesgegeven aan Japanse leerlingen van 6-15 jaar. Eerder, in 1992 was het initiatief voor zo'n school genomen door de gemeente Rotterdam en was de school gevestigd in Lombardijen. Thans wordt er voortgezet onderwijs gegeven aan leerlingen van meer dan 30 verschillende nationaliteiten. De  leerlingen met een Amerikaanse, Japanse, Engelse of Zuid-Koreaanse nationaliteit zijn het talrijkst. 

Sinds 1995 is het Hout- en Meubileringscollege in Schiebroek gevestigd: nabij het metrostation Melanchthonweg. Het HMC (anno 1929) een mbo-vakschool met aandacht voor vakmanschap, ambacht en creativiteit. De school is thans gevestigd in een nieuwbouwpand (ontwerp RoosRos architecten), de oudbouw is in 2015 gesloopt.

In 2011 is de nieuwe Toorop Mavo aan de Tooroplaan 8 gebouwd, de voortzetting van de in 1932 gestarte ulo voor Rooms-Katholieke meisjes aan de Grindweg 34. In 2013 opende de Melanchthon MAVO Schiebroek aan de Molenvijver. Een volledig overzicht van de scholenbouw in Hillegersberg, Schiebroek en Terbregge is weergegeven in het boek: 'Dit is mijn school', uitgave van VSW (2015).

Kerken
In en de jaren na de Tweede Wereldoorlog was er een actief kerkelijk leven, zowel protestants als katholiek. In de 21 eeuw nam dit zeer af. Met name in Schiebroek-Zuid kwamen toen mensen met een actieve islamitische achtergrond.

Op 16 oktober 1941 legde de deken van Rotterdam de eerste steen voor de door architect C.J. van der Lubbe ontworpen en door Geers bouwbedrijf gebouwde H.Pauluskerk in Schiebroek. Op 27 september 1942 werd de H.Pauluskerk in gebruik genomen. Naast de kerk is de bijbehorende pastorie.

Vanaf 1948 werden in de hulpkerk van de Hillegondakerk diensten gehouden voor vrijzinnig hervormden. De hulpkerk kreeg, na een opknapbeurt in 1954, de naam Bergkapel. In 1949 werd de katholieke St. Liduinakerk aan de Burgemeester Le Fèvre de Montignylaan gewijd. De Sint-Liduinakerk werd in 1955 aanmerkelijk vergroot onder leiding van architect Lex van den Bosch. Op 10 januari 1958 werd het gereformeerd centrum 'De Brandaris' aan de Adrianalaan/ Meidoornsingel geopend, dit was vanaf 1932 het café-restaurant en buurthuis 'Arcadia' geweest. Het interieur was geheel vernieuwd door architect Van der Linden.

De Hervormde Gemeente Hillegersberg realiseert in 1951 het wijkgebouw (opvang voor mde jeugd) 'De Vonk' bij de Molenlaan hoek Grindweg (waar later het Dutilhhuis is gerealiseerd. Gezien de uitbreidingsplannnen voor het Molenlaankwartier willen de hervormden een permanent kerkgebouw. In september 1955 installeert de kerkeraad een Bouwcommissie met een zevental heren als lid, waaronder ir. H.E. Oving (Pr. Beatrixplantsoen 14) en ds. Winter. De gekozen architect, H.W.M. Hupkes,  komt tussen 1958 en 1960 met vier varianten voor een kerkgebouw; in december 1962 wordt de Messiaskerk in gebruik genomen.

In de 21e eeuw werden veel kerken gesloten, kregen een andere functie of werden gesloopt. Er werden ook nieuwe kerken gebouwd, maar dat waren kerken die in de plaats kwamen van een aantal oude kerken of het waren kerken van ‘nieuwe’ geloofsgemeenschappen. Vier rooms-katholieke kerken in Hillegersberg en Schiebroek werden 'vervangen' door een nieuwe kerk aan de Meidoornsingel 208, hier stond eerst de kerk Verrijzenis van de Heer (1964-2022). Op dezelfde locatie wordt ook een zorgcentrum van Aafje thuiszorg-huizen-zorghotels gerealiseerd. De nieuwe kerk komt mogelijk eind 2025 gereed, tot die tijd zal de St. Liduinakerk in gebruik blijven. 

Cultuur
Lommerrijk werd na het bombardement een belangrijke culturele plek in Rotterdam. Zo was de eerst voorstelling van de in 1946 opgerichte Rotterdamse amateurtoneelvereniging 'De Maasstadspelers' in Lommerrijk.

Veel van de nieuwe Schiebroekenaren waren mensen uit wat men noemde de arbeiders- en middenklasse. Een in die tijd bekende Schiebroekenaar was Olga Lowina, de artiestennaam van Olga Helena Lewina Musters (1924-1994). Zij was de 'jodelkoningin van Schiebroek' en trok zo'n 10 jaar lang vanaf 1947 volle zalen met haar op de Oostenrijkse jodelcultuur gebaseerde liedjes. Ze woonde op de Vergeet-mij-nietstraat 18a. 

In Hillegersberg waren tal van kunstenaars actief, velen werkten individueel, soms waren er initiatieven tot samenwerking, zoals van 1959-1961 in de Schuurgroep bij het Boterdorpse Verlaat, waar mensen als Wim Chabot en Dook Everse exposeerden. Hillegersberg kent veel hedendaagse schilders, schrijvers en musici, maar weinig culturele instellingen. Bekend is de Concertstichting Hillegersberg. Een bekend schrijfster is Leni Saris die vanaf 1970 in Hillegersberg woonde en werkte.

In 1973 werden zowel het eerste raadhuis van Hillegersberg als een gedeelte als voormalige conciërgewoning aangewezen als rijksmonument. Na een renovatie in 1975 krijgt het pand een nieuwe functie als café, met een aparte ruimte voor tentoonstellingen, recepties en kunst. In 1998 blijkt het pand flink verzakt door funderingsproblemen. Stadsherstel koopt het pand van de gemeente Rotterdam met een restauratie-verplichting, inclusief het herstel van de fundering. Na herstel in 1999 (her)opent restaurant ’t Oude Raadhuis, tot 2015. Daarna werd restaurant ’t Ambachthuys de nieuwe exploitant. 

In 2000 kreeg Hillegersberg een museum: het Rotterdams Radio Museum. Het museum is gevestigd in een oude NS-overslagloods aan de Ceintuurbaan nabij het statiopn Rotterdam-Noord. Het museum is in april 2000 geopend door burgemeester Opstelten. In 2001 werd Rotterdam Culturele Hoofdstad van Europa. In Hillgersberg is ter gelegenheid daarvan bij het toenmalig reumaverpleeghuis een 'revalidatietuin' ingericht naar ontwerp van de tuinarchitect Piet Oudolf.

In 2013 werden verschillende ontwerpen voorgelegd aan de bewoners voor een 'mooier Muizengaatje', de entree vanuit Rotterdam-Noord naar Hillegersberg. Gekozen werd voor het kunstproject van twee teams van studenten van de Willem de Koningacademie onder de naam Threesome, een leerbedrijf van kunstproducent Mothership. De legendes van Hillegonda en Coen Moulijn zijn verwerkt in beeld en tekst.

Recreatie
In 'De Castagnet' (later: 'De Buurvrouw') in Schiebroek is een toneel met wekelijks diverse culturele voorstellingen. Een grote regionale attractie is het Plaswijckpark. Het Plaswijckpark was door de gemeente gesubsidieerd tot 2014. Met de bouw van het "Huis in de Heuvel" in 2013 kwam er ook een binnen-attractie, waardoor in de winter het bezoek zodanig toenam dat ook zonder subsidie Plaswijckpark open kon blijven. In 2023, 100 jaar na de oprichting door C.N.A. Loos, werd het jubileum groots gevierd in aanwezigheid van burgemeester Aboutaleb.

Hillegersberg en Schiebroek kennen verschillende speeltuinverenigingen: Melanchton-Torteltuin, 110-Morgen en Hillegersberg. Andere recreatieve voorzieningen zijn: het Natuur- en Milieucentrum, Indoor Paintball Rotterdam en Kinderparadijs Balonia.

Openluchtrecreatie
Populair zijn het aangrenzende, tot de gemeente Lansingerland behorende, Lage Bergse Bos en de Bergse Plassen. Een rondje Voorplas via het Prinsemolenpad wordt door velen regelmatig gelopen. De eilanden in de Achterplas zijn sinds 1944 eigendom van de gemeente en hebben als bestemming 'recreatie'. In 1946, begin jaren '60 en 1983 presenteerde de gemeente plannen om de eilandjes te verbinden, ook met het vaste land. Dat is allemaal niet doorgegaan, alles bleef min of meer bij het oude. De 'landjes' zijn verhuurd waarbij de WV 'Ons Buiten' als zaakwaarnemer optreedt. Op de eilandjes wordt veel overnacht en ze worden druk bezocht door de huurders en hun families en vrienden. In 2002 heeft het waterschap de Bergse Plassen ten dele uitgebaggerd. In 2011 is de waterbodem van de Voorplas afgedekt met zand om een betere waterkwaliteit te bewerkstelligen.

Er zijn verschillende openbare parken zoals in Schiebroek het Wilgenplaspark, het Schiebroekse Park en het Melanchthonpark. Het Melanchtonpark is halverwege de jaren zeventig aangelegd. ‘Terug naar de natuur’ was de trend in die tijd en dat is te zien aan de uitstraling van het park. Het idee voor de aanleg van een park kwam van het Initiatief Komite Kleiwegkwartier, wat nu de bewonersorganisatie is. Zij hebben een grote bijdrage geleverd aan het ontwerp van het wijkpark.

In 2009 werd geconstateerd dat vijfhonderd bomen te hoog werden voor de aanvliegroute van het nabijgelegen vliegveld. Het park werd opnieuw ingericht, waarbij een deel werd vrijgemaakt om er een gedenkbos in te richten: een plek waar bloeiende prunussen als levende gedenktekens aan een dierbare kunnen worden geplant. In 2012 kwam de Stichting Gedenkbos Schiebroekse Park. Het gedenkbos is zo populair, dat in de eerste maanden van 2022 de laatste plekken werden bezet.

Horeca
In Hillegersberg en Schiebroek waren en zijn veel uitgaansgelegenheden zoals cafés en restaurants. Sommige zaken wisselen wat sneller van eigenaar en naam, andere zijn er sinds mensenheugenis zoals Lommerrijk, café Van Eijk en café Lebbink. Een restaurant dat na lange tijd is verdwenen, is Kam Sang aan de Freericksplaats 26. De laatste jaren is er ook veel afhaal- en bezorg- horeca gekomen in bijzondere segmenten zoals pizza en sushi of vanuit bijzondere gebieden zoals, vanouds Chinees en Indonsisch, en relatief nieuw: Japans, Antiliaans, Italiaans, Grieks.

Een belangrijke uitgaansplek, zeker voor ouderen, was café-restaurant Plaswijck, C.N.A. Looslaan 9, aan de Bergse Achterplas. Hier kwamen veel Hillegersbergse families, maar ook veel vanuit de stad en verder. Jonge mensen leerden daar ook het vak van de bediening, ooit was onder hen ook Paul de Leeuw, Herman den Blijker en Michel Peridon. Het was ook een plek waar veel recepties plaats vonden. Op 23 maart 2000 was er een grote brand in het dak van het restaurant, waarschijnlijk kortsluiting. Het was een groot verlies toen het restaurant in maart 2009 definitief sloot omdat het gebouw 'op' was en het exploiteren van het restaurant niet meer in de formule van het Van der Valkconcern paste. Van der Valk had Plaswijck 46 jaar geëxploiteerd.

Sport
Het openluchtzwembad Het Zwarte Plasje is een unieke plek voor jong en oud. Daar speelt ook SVH, een bekende landelijke waterpoloclub. Er waren overdekte zwembaden zoals het uit 1936 daterende 'De Overdekte' in Hillegersberg aan de Willem van Hillegaersbergstraat 82. Dit was tot 1961 een particulier zwembad, daarna nam de gemeente het bad over. Op 8 april 1970 opende wethouder Van der Ploeg het overdekte gemeentelijk zwembad in Schiebroek aan de Olijflaan, hoek Adrianalaan. Helaas werd dit instructiebad voortdurend geconfronteerd met exploitatietekorten. In 1985 ging het bad over in particuliere handen, maar het ging snel failliet en sloot definitief. In het zwembad Hillegersberg, 'De Overdekte', zou de golfslagbadmachine van het in 1987 in brand gevlogen zwembad West worden geplaatst en op 1 april 1988 om 12.00 uur worden geopend, een sensatie! Het bleek een 1 aprilgrap te zijn... 'De Overdekte' kampte op 7 december 1990 met een enorme lekkage door een leidingbreuk. De brandweer pompte 600.000 liter weg. Na de reparatie bleef 'De Overdekte' nog zes jaar bestaan, in 1996 werd het bad gesloten omdat er een groot ander bad 'in de buurt' kwam; het bad werd in 2005 gesloopt, op de plaats van 'De Overdekte' is sinds 2006 een buurttuin. In oktober 1996 werd in Schiebroek het sportcomplex 'De Wilgenring' aan de Melanchtonweg 70 geopend. Het complex heeft een 25 meter wedstrijdbad met verstelbare bodem. Het is nog steeds dé sportlocatie van Rotterdam-Noord. 

Er is een uitgebreid op sport gericht verenigingsleven. Aan het Prinsemolenpad zijn watersportverenigingen als de zeilverenigingen Aegir en UNO en Hillegersbergse roeiverenigingen van de in Rotterdam gevestigde Koninklijke Roei & Zeilvereniging 'De Maas' en Roeivereniging Nautilus. Rond de Bergse Plassen zijn ook jachthavens en andere watersportverenigingen zoals de in 1979 opgerichte Watersportvereniging Alvo aan de Emmalaan 102. Bekende jachtwerven zijn: Vial en Wurth.

Bekende voetbalverenigingen zijn V.O.C. en Xerxes. Op het sportcomplex Nieuw Terbregge voetballen Sparta en Aeolus. De in 1909 opgerichte Schiebroekse voetbalvereniging RKSV Leonidas is in 2021 opgeheven. In 2007 werd de voetbalvereniging VV Hillegersberg opgericht, een fusie van verschillende voetbalverenigingen: SMV, Hillegersberg '32, St. Lodewijk, SV De Pioniers (later SVDP) en Steeds Volharden. Op het sportcomplex Duivesteyn wordt gevoetbald, gehonkbald en gesoftbald. 

Er zijn verschillende tennisverenigingen: Tennispark Schiebroek, Tennispark TOEG, Tennispark De Hoge Limiet, TennisparkLommerijck, Tennispark Plaswijck, Tennisstadion Rotterdam en Tennisvereniging Ommoord. Er is een de korfbalvereniging NIO,  handbalvereniging De Meeuwen, een rugbyvereniging, schietvereniging, een jeu de boules-vereniging. In Schiebroek is ook een windhondenrenbaan. Voor paardenliefhebbers met een beperking is er de manege De Hazelaar. 

Een grote Schiebroekse hockeyclub met Hillegersbergse wortels is HC Rotterdam. HC Rotterdam is in 1973 ontstaan als een fusie van HC Hillegersberg, MRHC en RBC. HC Rotterdam speelde tot 2001 aan de Beekweg in Overschie, maar moest verhuizen door de aanleg van de Hoge Snelheids Lijn. Het huidige complex aan de Hazelaarweg 2 is bij het begin van het seizoen 2001-2002 in gebruik genomen. In oktober 2001 werd het huidige clubhuis geopend. Op 2 juni 2013 behaalde Heren-1 voor het eerst in de geschiedenis van HC Rotterdam het landskampioenschap. De oorsprong van het oude HC Hillegersberg is te vinden bij de op 1 november 1936 opgerichte 'Hillegersbergsche Hockeyclub Bully '36'. Op 2 september 1948 ging Bully samen met RMHC NOAD onder de naam Bully-NOAD Combinatie. Op 27 augustus 1954 werd de naam gewijzigd in HC Hillegersberg. De jeugd van de nieuwe fusieclub HC Rotterdam speelde nog korte tijd op het oude terrein van de voormalige HC Hillegersberg aan de Weegbreestraat.